Chương 14: Nguồn gốc của kẻ đẹp mã (9)
“CHIẾN LƯỢC TỔNG HỢP” TRONG CHIẾN TRANH GIỮA CÁC GIỚI
Không phải tình cờ mà anh chàng nào xuất sắc quan sát thấy quyền lực là loại thuốc kí©ɧ ɖụ© mạnh nhất lại chẳng hề đẹp trai tẹo nào*. Nhưng thông thường, (theo cái mà chúng tôi gọi là hiệu ứng Kissinger) anh chàng nào có nhiều quyền sử dụng tài nguyên và địa vị nhất lại không mấy dồi dào về vốn gene, thông qua dấu hiệu của sức hấp dẫn về mặt hình thể. Các cô nàng biết làm sao bây giờ?
Lý thuyết thông thường khuyên cô ta nên lấy một anh chồng bảnh bao, giàu có, dễ đoán và chân thành, sẵn sàng trả tiền thế chấp, thay bỉm cho con và đi đổ rác - nhưng sau đó lại tằng tịu với những gã trai hoang dã, quyến rũ, nguy hiểm, đặc biệt là xung quanh thời điểm rụng trứng, như vậy cô ta sẽ có nhiều cơ hội có con với tình nhân. Được biết đến với tên gọi chiến lược tổng hợp trong các nghiên cứu khoa học, cả đàn ông lẫn phụ nữ đều được khuyên sử dụng chiến lược đen tối của mình để phù hợp với các mục tiêu đối nghịch trong kết đôi (phụ nữ tối đa hóa chất lượng bạn tình còn nam giới tối đa hóa số lượng cơ hội kết đôi). Cuộc sống thật chẳng dễ dàng gì.
Những nghiên cứu nổi tiếng nhất nhằm giải thích bản chất của hai chiến lược khác nhau này đã được David Buss và cộng sự thực hiện. Giả thuyết của họ là nếu nam giới và nữ giới có những vấn đề đối lập nhau liên quan đến hành vi kết đôi thì sẽ có nhiều điểm khác biệt giữa cách họ trải nghiệm cơn ghen tìиɧ ɖu͙©. Nhóm nghiên cứu thấy rằng phụ nữ lúc nào cũng thấy khó chịu hơn với ý nghĩ về sự phản bội cảm xúc của bạn tình, trong khi nam giới lại tỏ ra lo lắng hơn về sự phản bội tìиɧ ɖu͙©, như giả thuyết này tiên đoán.
Các kết quả này thường được trích dẫn như sự khẳng định về mô hình đầu tư làm cha. Có vẻ như chúng phản ánh các mối quan tâm khác nhau mà mô hình này dự đoán. Theo đó, phụ nữ sẽ cảm thấy khó chịu hơn khi bạn tình của mình dan díu với một phụ nữ khác vì điều đó đe dọa đến lợi ích sống còn của cô ta nhiều hơn. Theo mô tả chuẩn mực, kịch bản cho trường hợp tồi tệ nhất đối với một người phụ nữ tiền sử trong trò chơi tiến hóa này sẽ là mất quyền sử dụng tài nguyên và hỗ trợ của bạn đời. Nếu anh chàng tự giới hạn bản thân ở một vụ lăng nhăng tình ái vô nghĩa với một phụ nữ khác (theo ngôn ngữ hiện đại, tốt nhất là một ả thuộc tầng lớp thấp hoặc gái điếm - để bớt khả năng anh ta lấy làm vợ), điều này sẽ giảm đi nhiều nguy cơ đến tiêu chuẩn sống của cô ta và đàn con. Tuy nhiên, nếu anh chàng đem lòng yêu một cô khác và ra đi, triển vọng của cô ta (và của đàn con) sẽ tụt hẳn xuống.
Xét trên góc nhìn của đàn ông, như đã nói ở trên, kịch bản tồi tệ nhất sẽ là dành thời gian và nguồn lực để nuôi con cho kẻ khác (và đẩy gene của kẻ khác vào tương lai thay cho gene của mình). Nếu cô bạn tình có liên hệ tình cảm với một anh chàng khác, nhưng không quan hệ tìиɧ ɖu͙©, thảm họa di truyền này không thể xảy ra. Nhưng nếu cô nàng quan hệ tìиɧ ɖu͙© với một anh chàng khác, ngay cả khi không có chút tình cảm luyến ái nào, anh ta vẫn có thể thấy mình đang vô tình mất đi “khoản đầu tư” tiến hóa của mình. Vì vậy, mô tả chuẩn mực dự đoán - và có vẻ như nghiên cứu đã xác nhận - rằng do đó cơn ghen của anh ta phải tiến tới mức kiểm soát hành vi tìиɧ ɖu͙© của cô ta (nhờ thế đảm bảo vai trò làm cha đối với đứa trẻ), trong khi cơn ghen của cô ta nên hướng tới kiểm soát cảm xúc của anh ta (nhờ đó bảo vệ độc quyền sử dụng tài nguyên của anh ta)*.
Như bạn có thể đoán ra, chiến lược tổng hợp trên sẽ đi theo các tuyến giống nhau. Chiến lược tổng hợp của nam giới sẽ là có một bạn tình lâu dài và anh ta có thể kiểm soát được hành vi tìиɧ ɖu͙© - giữ cho cô nàng đi chân đất và có bầu nếu nghèo, bó chân và có bầu nếu ở Trung Quốc, hoặc đi cao gót và có bầu nếu giàu có. Trong khi đó, anh ta sẽ tiếp tục quan hệ tìиɧ ɖu͙© lăng nhăng với càng nhiều phụ nữ khác càng tốt để tăng cơ hội làm bố của nhiều đứa trẻ. Đây là cách lý thuyết tiến hóa chuẩn cho rằng, về bản chất thì đàn ông là những tên khốn nạn bẩn thỉu, dối trá. Theo mô tả chuẩn mực, chiến lược hành vi tiến hóa của người đàn ông là lừa dối cô vợ đang mang thai của mình trong khi vẫn cục súc, thậm chí điên cuồng ghen tuông với cô ta.
Mặc dù cơ hội sống sót cho bất cứ đứa trẻ nào được tạo ra từ những cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên của anh ta thấp hơn so với những đứa trẻ mà anh ta góp phần nuôi dưỡng, thì với anh ta “khoản đầu tư” này vẫn sẽ là khôn ngoan vì chi phí là rất thấp (chỉ vài ly rượu và một căn phòng tại khu nghỉ trọ Shady Grove Motor - với tiền thuê theo giờ). Chiến lược tổng hợp của người phụ nữ sẽ là “lấy” anh chàng nào mang lại cho cô ta cơ hội tốt nhất được tiếp cận với tài nguyên, địa vị và sự bảo vệ, trong khi vẫn tìm kiếm một vụ qua lại bất chợt nào đó với một anh chàng vạm vỡ có lợi thế về mặt di truyền mà anh chồng đáng yêu, nhưng bị thuần hóa, còn thiếu. Thật khó mà xác định được ai mới là người thất bại thê thảm.
Nhiều cuộc nghiên cứu đã chứng minh rằng phụ nữ có nhiều khả năng phản bội chồng hơn (giao phối ngoài vợ chồng, EPC - extra-pair copulation) khi họ rụng trứng và ít dùng biện pháp tránh thai hơn lúc bình thường khi không dễ thụ thai. Hơn nữa, “những cô ả hư hỏng rẻ tiền” có nhiều khả năng sẽ sử dụng nước hoa và nữ trang lúc rụng trứng hơn là ở những thời điểm khác trong vòng kinh, và sẽ dễ bị những anh chàng trông có vẻ nam tính hơn hấp dẫn (mang những dấu hiệu trên cơ thể cho thấy có nhiều gene mạnh). Những mâu thuẫn nội tại này và cuộc đấu tranh bất tận mà chúng khích động - cuộc chiến giữa hai giới - là tâm điểm của hình ảnh ảm đạm về đời sống tìиɧ ɖu͙© loài người được mô tả trong các nghiên cứu khoa học và trị liệu tâm lý ngày nay.
Như Wright tóm tắt: “Ngay cả khi có MPI cao, và chính nhờ có nó, theo một vài cách nào đó, động lực cơ bản giữa nam giới và nữ giới là lợi dụng lẫn nhau. Đôi khi, có vẻ như họ được sinh ra để làm khổ nhau.” (Chúng tôi nhấn mạnh). Symons nêu rõ sự cam chịu này trong những dòng đầu tiên của cuốn Sự tiến hóa của hoạt động tính dục của loài người:
Xét trên phương diện hoạt động tính dục, một trong những chủ đề trọng tâm của cuốn sách này là, bản chất nữ của con người và bản chất nam của con người, và các bản chất này cực kỳ khác nhau, mặc dù các khác biệt đó ít nhiều được che đậy bởi những hợp đồng mà quan hệ tìиɧ ɖu͙© khác giới thừa hưởng và bởi những cấm đoán về mặt đạo đức. Nam giới và nữ giới khác nhau về bản chất tìиɧ ɖu͙© bởi vì trong suốt giai đoạn săn bắt và hái lượm cực dài của lịch sử tiến hóa loài người, các khao khát và khuynh hướng tìиɧ ɖu͙© mang tính thích nghi của cả hai giới đều nhằm giành được những tấm vé khác đi tới lãng quên sinh sản.
Ảm đạm nhỉ? Lý thuyết tiến hóa thông thường đảm bảo với chúng ta rằng toàn bộ phụ nữ đều mưu mô, đào mỏ và đều tiến tới lừa gạt một anh chàng cả tin nhưng nhàm chán cưới mình, chỉ để rồi xịt nước hoa nồng nặc lên người, chạy xuống câu lạc bộ độc thân trong vùng và cố gắng mang bầu với một tay cộc cằn thô lỗ mặc đồ da nào đó ngay khi ông chồng vừa ngủ gật trên ghế bành. Sao làm thế được? Nhưng trước khi các độc giả nam của chúng ta bắt đầu cảm thấy mình ở thế thượng phong, hãy nhớ rằng theo đúng mô tả chuẩn mực đó, bạn đã tiến tới tán tỉnh và cưới một cô nàng xinh đẹp, trẻ trung, ngây thơ bằng những lời hứa rỗng tuếch về một tình yêu bất diệt, đồng hồ Rolex rởm trên cổ tay, làm cho cô ta mang bầu càng sớm càng tốt, rồi bắt đầu “làm việc khuya” với thật nhiều thư ký càng tốt. Chả có gì đáng tự hào cả, thưa ngài.
Không phải tình cờ mà anh chàng nào xuất sắc quan sát thấy quyền lực là loại thuốc kí©ɧ ɖụ© mạnh nhất lại chẳng hề đẹp trai tẹo nào*. Nhưng thông thường, (theo cái mà chúng tôi gọi là hiệu ứng Kissinger) anh chàng nào có nhiều quyền sử dụng tài nguyên và địa vị nhất lại không mấy dồi dào về vốn gene, thông qua dấu hiệu của sức hấp dẫn về mặt hình thể. Các cô nàng biết làm sao bây giờ?
Lý thuyết thông thường khuyên cô ta nên lấy một anh chồng bảnh bao, giàu có, dễ đoán và chân thành, sẵn sàng trả tiền thế chấp, thay bỉm cho con và đi đổ rác - nhưng sau đó lại tằng tịu với những gã trai hoang dã, quyến rũ, nguy hiểm, đặc biệt là xung quanh thời điểm rụng trứng, như vậy cô ta sẽ có nhiều cơ hội có con với tình nhân. Được biết đến với tên gọi chiến lược tổng hợp trong các nghiên cứu khoa học, cả đàn ông lẫn phụ nữ đều được khuyên sử dụng chiến lược đen tối của mình để phù hợp với các mục tiêu đối nghịch trong kết đôi (phụ nữ tối đa hóa chất lượng bạn tình còn nam giới tối đa hóa số lượng cơ hội kết đôi). Cuộc sống thật chẳng dễ dàng gì.
Các kết quả này thường được trích dẫn như sự khẳng định về mô hình đầu tư làm cha. Có vẻ như chúng phản ánh các mối quan tâm khác nhau mà mô hình này dự đoán. Theo đó, phụ nữ sẽ cảm thấy khó chịu hơn khi bạn tình của mình dan díu với một phụ nữ khác vì điều đó đe dọa đến lợi ích sống còn của cô ta nhiều hơn. Theo mô tả chuẩn mực, kịch bản cho trường hợp tồi tệ nhất đối với một người phụ nữ tiền sử trong trò chơi tiến hóa này sẽ là mất quyền sử dụng tài nguyên và hỗ trợ của bạn đời. Nếu anh chàng tự giới hạn bản thân ở một vụ lăng nhăng tình ái vô nghĩa với một phụ nữ khác (theo ngôn ngữ hiện đại, tốt nhất là một ả thuộc tầng lớp thấp hoặc gái điếm - để bớt khả năng anh ta lấy làm vợ), điều này sẽ giảm đi nhiều nguy cơ đến tiêu chuẩn sống của cô ta và đàn con. Tuy nhiên, nếu anh chàng đem lòng yêu một cô khác và ra đi, triển vọng của cô ta (và của đàn con) sẽ tụt hẳn xuống.
QUYẾN RŨ
Mặc dù cơ hội sống sót cho bất cứ đứa trẻ nào được tạo ra từ những cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên của anh ta thấp hơn so với những đứa trẻ mà anh ta góp phần nuôi dưỡng, thì với anh ta “khoản đầu tư” này vẫn sẽ là khôn ngoan vì chi phí là rất thấp (chỉ vài ly rượu và một căn phòng tại khu nghỉ trọ Shady Grove Motor - với tiền thuê theo giờ). Chiến lược tổng hợp của người phụ nữ sẽ là “lấy” anh chàng nào mang lại cho cô ta cơ hội tốt nhất được tiếp cận với tài nguyên, địa vị và sự bảo vệ, trong khi vẫn tìm kiếm một vụ qua lại bất chợt nào đó với một anh chàng vạm vỡ có lợi thế về mặt di truyền mà anh chồng đáng yêu, nhưng bị thuần hóa, còn thiếu. Thật khó mà xác định được ai mới là người thất bại thê thảm.
Nhiều cuộc nghiên cứu đã chứng minh rằng phụ nữ có nhiều khả năng phản bội chồng hơn (giao phối ngoài vợ chồng, EPC - extra-pair copulation) khi họ rụng trứng và ít dùng biện pháp tránh thai hơn lúc bình thường khi không dễ thụ thai. Hơn nữa, “những cô ả hư hỏng rẻ tiền” có nhiều khả năng sẽ sử dụng nước hoa và nữ trang lúc rụng trứng hơn là ở những thời điểm khác trong vòng kinh, và sẽ dễ bị những anh chàng trông có vẻ nam tính hơn hấp dẫn (mang những dấu hiệu trên cơ thể cho thấy có nhiều gene mạnh). Những mâu thuẫn nội tại này và cuộc đấu tranh bất tận mà chúng khích động - cuộc chiến giữa hai giới - là tâm điểm của hình ảnh ảm đạm về đời sống tìиɧ ɖu͙© loài người được mô tả trong các nghiên cứu khoa học và trị liệu tâm lý ngày nay.
Như Wright tóm tắt: “Ngay cả khi có MPI cao, và chính nhờ có nó, theo một vài cách nào đó, động lực cơ bản giữa nam giới và nữ giới là lợi dụng lẫn nhau. Đôi khi, có vẻ như họ được sinh ra để làm khổ nhau.” (Chúng tôi nhấn mạnh). Symons nêu rõ sự cam chịu này trong những dòng đầu tiên của cuốn Sự tiến hóa của hoạt động tính dục của loài người:
Xét trên phương diện hoạt động tính dục, một trong những chủ đề trọng tâm của cuốn sách này là, bản chất nữ của con người và bản chất nam của con người, và các bản chất này cực kỳ khác nhau, mặc dù các khác biệt đó ít nhiều được che đậy bởi những hợp đồng mà quan hệ tìиɧ ɖu͙© khác giới thừa hưởng và bởi những cấm đoán về mặt đạo đức. Nam giới và nữ giới khác nhau về bản chất tìиɧ ɖu͙© bởi vì trong suốt giai đoạn săn bắt và hái lượm cực dài của lịch sử tiến hóa loài người, các khao khát và khuynh hướng tìиɧ ɖu͙© mang tính thích nghi của cả hai giới đều nhằm giành được những tấm vé khác đi tới lãng quên sinh sản.
Ảm đạm nhỉ? Lý thuyết tiến hóa thông thường đảm bảo với chúng ta rằng toàn bộ phụ nữ đều mưu mô, đào mỏ và đều tiến tới lừa gạt một anh chàng cả tin nhưng nhàm chán cưới mình, chỉ để rồi xịt nước hoa nồng nặc lên người, chạy xuống câu lạc bộ độc thân trong vùng và cố gắng mang bầu với một tay cộc cằn thô lỗ mặc đồ da nào đó ngay khi ông chồng vừa ngủ gật trên ghế bành. Sao làm thế được? Nhưng trước khi các độc giả nam của chúng ta bắt đầu cảm thấy mình ở thế thượng phong, hãy nhớ rằng theo đúng mô tả chuẩn mực đó, bạn đã tiến tới tán tỉnh và cưới một cô nàng xinh đẹp, trẻ trung, ngây thơ bằng những lời hứa rỗng tuếch về một tình yêu bất diệt, đồng hồ Rolex rởm trên cổ tay, làm cho cô ta mang bầu càng sớm càng tốt, rồi bắt đầu “làm việc khuya” với thật nhiều thư ký càng tốt. Chả có gì đáng tự hào cả, thưa ngài.
